گزارش رقابت‌پذیری جهانی 2013-2012

 

مجمع جهانی اقتصاد (World Economic Forum) برای اولین بار در ژانویه سال ۱۹۷۱ شروع به فعالیت نمود و از آن پس هر سال با نشست مدیران ارشد بزرگترین شرکت‌های بین‌‌المللی، جمعی از رهبران سیاسی (روسای جمهور، نخست وزیران و ...) و مجموعه‌ای از اصحاب رسانه در شهر داووس سوئیس به فعالیت خود ادامه می‌هد.یکی از مهمترین گزارشات سالیانه این نهاد بین‌المللی گزارش رقابت‌پذیری جهانی است که بیش از سه دهه عوامل تعیین کننده رقابت‌‌پذیری کشورها را مورد مطالعه و ارزیابی قرار داده است. چنین کاری از آغاز با هدف ارائه تصویری از اقتصاد کشورها و ایجاد گفت‌وگو میان تمامی ذی‌نفعان پیرامون اتخاذ بهترین راهبردها و سیاست‌ها جهت غلبه بر موانع بهبود رقابت‌پذیری صورت گرفته است. مجمع جهانی اقتصاد، از سال 2005 تاکنون شاخص رقابت‌پذیری جهانی (Global Competitiveness Index) را مبنای تحلیل‌های خود از رقابت‌پذیری کشورها قرار داده است. این شاخص، ابزاری همه جانبه جهت سنجش ارکان رقابت‌پذیری ملی در اقتصاد خرد و کلان کشور محسوب می‌گردد. شاخص رقابت‌پذیری جهانی با ارزیابی فاکتورهای مختلفی از قبیل وضعیت نهادها، زیرساخت‌ها، محیط اقتصاد کلان، بهداشت و آموزش ابتدایی، آموزش عالی و حرفه‌ای، کارآیی بازار کالا، کارآیی بازار نیروی کار، پیشرفته بودن بازار مالی، آمادگی در حوزه فناوری ، اندازه بازار و پیشرفته بودن بنگاه‌های تجاری و نوآوری به دست می‌آید.

در این گزارش، رقابت‌پذیری در مفهوم «مجموعه‌ای از نهادها، سیاست‌ها و عوامل تعیین کننده سطح بهره‌وری کشورها» به کار رفته است. از سوی دیگر، سطح بهره‌وری هر کشور، معرف سطح رفاه اقتصادی قابل کسب برای آن است. سطح بهره‌وری همچنین، تعیین کننده نرخ بازده سرمایه در آن کشور است و از آنجا که نرخ بازده سرمایه در تعیین نرخ رشد اقتصادی هر کشور نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند، اقتصاد رقابتی‌تر زمینه را برای رشد اقتصادی سریع‌تر فراهم می‌کند.

3

 

در تازه‌ترین گزارش برآوردی مجمع جهانی اقتصاد سوئیس با کسب امتیاز 5.72 به عنوان برترین کشور در شاخص رقابت‌پذیری معرفی شده و پس از آن به ترتیب سنگاپور با امتیاز 5.67 و فنلاند با امتیاز 5.55 رتبه‌های دوم و سوم جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. پس از این سه کشور نیز کشورهای سوئد، هلند، آلمان، ایالات‌متحده آمریکا، انگلستان، هنگ‌کنگ و ژاپن به ترتیب در صدر جدول رقابت‌پذیری جهانی قرار دارند.

جایگاه ایران در شاخص رقابت‌پذیری در میان 144 کشور جهان طی سال 2013ـ 2012 با چهار پله نزول نسبت به سال گذشته به رتبه 66 کاهش یافته است. در منطقه خاورمیانه هم رقابت میان کشورها همچنان داغ است. قطر، عربستان، امارات متحده عربی، عمان، بحرین، کویت، ترکیه و اردن در رتبه‌های اول تا هشتم منطقه، بالاتر از ایران قرار دارند و لبنان نیز در رتبه دهم است. ایران در دوره 2012-2011 هم در منطقه رتبه نهم را داشت، اما در جدول جهانی، در آن سال مکان شصت و دوم را به خود اختصاص داده بود.

10 کشور برتر جهان در شاخص رقابت‌پذیری 2013-2012
رتبه در جهان	نام کشور	امتیاز
1	سوئیس	5.72
2	سنگاپور	5.67
3	فنلاند	5.55
4	سوئد	5.53
5	هلند	5.50
6	آلمان	5.48
7	امریکا	5.47
8	انگلستان	5.45
9	هنگ‌کنگ	5.41
10	ژاپن	5.40
10 کشور برتر خاورمیانه در شاخص رقابت‌پذیری 2013-2012
11	قطر	5.38
18	عربستان	5.19
24	امارات	5.07
32	عمان	4.65
35	بحرین	4.63
37	کویت	4.56
43	ترکیه	4.45
64	اردن	4.23
66	ایران	4.22
91	لبنان	3.88

شاخص رقابت‌پذیری تابعی از وضعیت نسبی 12 فاکتور در خلال یک سال است. این فاکتورها در طول سال‌های اخیر با نوساناتی همراه بوده که منجر به تغییر شاخص رقابتی ایران شده است.

«نهادها» یکی از فاکتورهای مورد ارزیابی هستند. براساس آخرین گزارش مجمع جهانی اقتصاد رتبه این فاکتور در ایران برابر با 68 بوده که نسبت به سال پیش از آن که 72 بود با بهبود همراه شده است.

شاخص دیگری که در این ارزیابی مورد بررسی قرار می‌گیرد، «زیرساخت‌ها» بود که در آخرین گزارش ارائه شده با دو پله عقبگرد به رتبه 69 رسید. شاخص «محیط اقتصاد کلان» در گزارش 2012-2011 دارای رتبه 27 بود که در سال جاری به رتبه 57 نزول یافته است. «بهداشت و آموزش ابتدایی» نیز که براساس گزارش سال 2012ـ 2011 برابر با 50 بود، در آخرین گزارش با چهار پله بهبود به رتبه 46 رسیده است. براین اساس «آموزش عالی و حرفه‌ای» نیز طبق آخرین گزارش، با یازده رتبه بهبود به 78 رسیده است. «کارآیی بازار کالا» نیز شاخص دیگری است که از 103 در سال 2012ـ 2011 به 98 کاهش یافته است. «کارآیی بازار نیروی کار» نیز در آخرین گزارش با عقبگرد دو رتبه‌ای به 141 رسیده است. این گزارش نشان می‌دهد که فاکتور «پیشرفته بودن بازار مالی» بدون تغییر در رتبه 123 باقی مانده است. «آمادگی حوزه فناوری » ایران نیز که در گزارش قبلی رتبه 104 را اختیار کرده بود، با هفت رتبه عقبگرد به 111 افزایش یافته است. رتبه «اندازه بازار» نیز که پیش از این 21 گزارش شده بود، طبق آخرین اطلاعات به رتبه 18 تقلیل یافته است. بر مبنای آخرین گزارش، شاخص «پیشرفته بودن بنگاه‌ها» با یک رتبه نزول به 93 رسیده است. «نوآوری» نیز با پنج رتبه بهبود، در آخرین گزارش به رتبه 65 رسیده است.

این 12 شاخص خود به دهها بخش تقسیم می‌شوند که برآیند همه آنها میزان شاخص‌های دوازده‌گانه را تعیین می‌کند. آمار بعضی از این زیر شاخه‌ها قابل توجه است که در اینجا به بعضی از آنها اشاره می‌شود از جمله شاخص «درصد ثبت نام در دروه ابتدایی» که برای ایران 99.5 درصد است و یکی از معدود شاخص‌های جهانی است که رتبه‌ای تک رقمی برای کشور به همراه داشته است. شاخص دیگر «میزان مالکیت خارجی» است که در میان 144 کشور مورد بررسی قرارگرفته در سال جاری کشور ایران رتبه آخر را دارد. شاخص «تورم» نیز از آخر رتبه سوم را کسب نموده است و با وجود اینکه کشور ایران عضو ناظر سازمان جهانی تجارت می‌باشد و در تلاش برای عضویت است ولی رتبه نرخ تعرفهای تجاری آن در میان 144 کشور 139 است.

شاخص رقابت‌پذیری جهانی کشور ایران
ردیف	عنوان	2012-2011		2013-2012
		امتیاز (7-1)	رتبه	امتیاز (7-1)	رتبه
1	نهادها	3.8	72	3.9	68
2	زیرساخت‌ها	4.0	67	4.0	69
3	محیط اقتصاد کلان	5.6	27	4.8	57
4	بهداشت و آموزش ابتدایی	5.9	50	6.0	46
5	آموزش عالی	3.9	89	4.1	78
6	کارآیی بازار کالا	3.9	103	4.0	98
7	کارآیی بازار نیروی کار	3.3	139	3.2	141
8	سطح توسعه بازار مالی	3.3	123	3.4	123
9	آمادگی در حوزه فناوری	3.1	104	3.1	111
10	اندازه بازار	5.1	21	5.2	18
11	پیشرفته بودن بنگاه‌های تجاری	3.6	92	3.7	93
12	نوآوری	3.1	70	3.2	65
شاخص رقابت‌پذیری جهانی		4.3	62	4.2	66

منبع: گزارش رقابت‌پذیری جهانی 2013-2012 مجمع جهانی اقتصاد به نقل از ماهنامه شماره آذر ماه "جهان آینده" مرکز ملی مطالعات جهانی شدن