وجدان‌های بیدار هنوز سوابق ظلم ها و تضییع وسیع حقوق انسانی در اعصار تاریخی را به دست فراموشی نسپرده‌اند، هنوز صدای پای ستوران حکام جور که در پی قتل، غارت، تخریب و به اسارت گرفتن زنان و کودکان هستند از اعماق نه چندان ژرف تاریخ به گوش می رسد. گویی با دقت زیاد می توان صدای بازار حراج بردگان را شنید، زمانی که انسان با همه شکوهش به زنجیر بردگی انسان دیگری مثل خودش کشیده می شد و موضوع حق قلمداد می گردید نه طرف آن. این اصوات اندیشه های احرار را به تفکر واداشت تا برای صیانت از حداقل حقوق انسانی اقدام نمایند، و به این ترتیب زمزمه های شکل گیری حقوق بشر در سطح جهان، و به خصوص در کشورهای پیشرفته، در هم پیچید، و منجر به شکل گیری منشورها و اعلامیه های حقوق بشری در سطح ملی و بین المللی گردید.
حقوق بشر مجموعه امتیازاتی است که با توجه به شأن و مقام انسانی، برای انسان صرفاً به جهت انسان بودنش، و فارع از نژاد، جنس، ملیت، رنگ پوست و... به رسمیت شناخته شده است، شامل حقوق مدنی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است.
شکل گیری بنیان های حقوق بشری از نظر تاریخی مقارن با آغاز سرعت‌گیری چرخش چرخ‌های علوم و فناوری (تکنولوژی) بوده و این دو تاثیرات زیادی بر هم داشته‌اند؛ به طوری که می توان یکی از علل شکل‌گیری قواعد حقوق بشر را پیشرفت های گسترده علمی و فناوری دانست. اما، آنچه در روزگار کنونی موجبات نگرانی را فراهم ساخته احتمال تقابل این دو مقوله می باشد، زیرا هرچند توسعه علمی و صنعتی در برآوردن نیازهای مادی انسان تاثیر گذار می باشد، ولی از سویی خود این امر، مخاطرات جدی بر حیات بشری ایجاد می‌نماید. برای مثال، اگر چه تولید بیشتر رفاه بیشتری برای بشر به ارمغان می آورد ولی از طرفی محیط زیست وی را که از حقوق بشری است به چالش می کشد.
جامعه جهانی کم کم به این باور رسیده که زمینه ارتباط حقوق بشر و علم و فناوری یکی از موضوعات مهمی است که بایستی در تحولات حقوق بشری در سالهای آتی توجه خاصی به آن شود. البته، قبلاً در اعلامیه جهانی حقوق بشر (ماده 27) و میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (ماده 15) دسترسی به پیشرفتهای نوین علمی و فناوری و فواید حاصل از آنها را برای هر فرد بشری صرفنظر از هر نوع تبعیضی از سوی جامعه‌ی جهانی به عنوان حقی بشری مورد شناسایی قرار داده است و دولتها را ملزم می کند تا پیشرفتهای علمی و فناوری را به گونه‌ای توسعه دهند که موجب نقض‌های حقوق بشری نشود (ماده 7 میثاق حقوق مدنی و سیاسی). اما، پیشرفتهای نوین علمی و فناوری و تبعات منفی چنین تحولاتی پس از دهه‌ی 1950 اهمیت این موضوع را بیشتر کرد. در این دهه شاهد دو تحول بزرگ علمی اطلاعات و ژنیک هستیم. تحول اطلاعات انقلاب بزرگ اطلاعات را رقم زد و ژنیتک تحول جدیدی بنام فناوری زیستی یا بیوتکنولوژی را به وجود آورد. فناوری اطلاعات موجب گسترش فضای ارتباطات و انتقال داده‌ها و اطلاعات از طریق شبکه شد و افراد توانستند با کمترین زمان به نیازهای خود در گوشه و کنار جهان دست یابند. فناوری زیستی نیز موجب تغییرات بزرگی در زندگی بشر شد که از عمده‌ترین آنها می‌توان به شبیهسازی، حیوانات و گیاهان؛ تولید اعضای بدن انسان؛ دستکاری در ساختار ژنتیک انسان، حیوانات و گیاهان؛ تولید داروهای مؤثر؛ شناسایی ژنهای سرطانزا و ناقص و درمان برخی از بیماریهای لاعلاج و افزایش بهره‌وری محصولات کشاورزی اشاره کرد.
از طرفی، فناوری اطلاعات و فناوری زیستی خالی از مشکل نبوده‌اند و علیرغم فوایدی فراوان اجتماعی آنها حقوقدانان را با مسایل جدیدی مواجه کردند. فناوری اطلاعات صیانت از حریم خصوصی افراد را به چالش کشیده و راه‌های جدیدی برای نقض و تجاوز به آن به وجود آورد و با گسترش تحقیق و توسعه در فناوری زیستی نیز موضوعاتی چون شبیه سازی انسان، ژنوم انسانی، استفاده از مردمان کشورهای کمتر توسعه یافته برای آزمایش، تولید محصولات گیاهی تراریخته و سوءاثرات استفاده از آنها برای انسان؛ خطر استفاده های غیرانسانی برای تولید سلاحهایبیولوژیک جدیدتر و غیره مطرح شد. بنابراین، در این دوران حقوق بشر علیرغم توجه منشور جهانی حقوق بشر برای تبعات مثبت و منفی پیشرفت های علمی و فناوری با مشکل انفجار یکباره علمی و فناوری مواجه بود.
برداشت سنتی از حقوق بشر به منزله‌ی ابزاری برای حفظ جایگاه بشر در مورد پیشرفت های فناوری های نوین به خصوص فناوری زیستی (بیوتکنولوژی) و نگرانی‌های جدید ناشی از آنها چندان کارآمد به نظر نمی‌رسید، زیرا تعبیر سنتی از «حق ها» به سختی می تواند منافع نسلهای آینده یا منافع بشری را به مفهوم دقیق آن تأمین کند. از این رو، اسناد بین المللی زیست پزشکی به عنوان پیشرو به ایده کرامت انسانی متوسل می‌شوند، با این امید که این امر بتواند منطق نظری بسنده و غایی را برای پیشگیری از سوءاستفاده از ظهور قدرت‌های ناشی از فناوری زیستی فراهم سازد. برای مثال، اعلامیه‌ی ژنوم انسانی و حقوق بشر یونسکو(1997) بیان می کند که: «هر شخصی صرفنظر از ویژگی‌های ژنتیکی خود به واسطه‌ی کرامت و حقوقش مورد احترام است» (ماده 2) و «هیچ تحقیقی (...) نباید بر احترام به حقوق بشر، آزادی های اساسی و کرامت انسانی ترجیح داده شود» (ماده 10). در اعلامیه هلسینکی در مورد تحقیقات پزشکی مربوط به سوژه‌های انسانی (انجمن جهانی پزشکی) نیز بیان می شود: «دغدغه منافع انسان همواره باید بر منافع علم و جامعه غالب باشد» (ماده 5). بنابراین، افراد را نباید هرگز در راستای منفعت علمی، ابزار به شمار آورد، زیرا علم مطلق نیست بلکه صرفاً ابزاری در خدمت انسان است. بنابراین، جامعه بین المللی برای تحقق کرامت انسانی به مفهومی بنام «اخلاق زیستی» متوسل می شود و متخصصان و محققان فناوری زیستی را در چارچوب قواعد اخلاقی و حقوقی الزام آور بر رعایت احترام به کرامت انسانی ملزم می کند.
به هرحال، موضوع آثار پیشرفتهای نوین علمی و فناوری بر حقوق بشر نخستین بار دهه‌ی 1960 در کنفرانس جهانی حقوق بشر تهران (1968) مطرح می شود. شرکت‌کنندگان درکنفرانس بیان می کنند که: «علیرغم افقهای گستردهای که کشفیات جدید علمی و پیشرفتهای فناوری، در پیشرفتهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی گشودهاند، تکامل آنها به هر صورت به حقوق و آزادی افراد صدمه وارد نموده و نیاز به توجه دائم دارد». پس از کنفرانس تهران توجه جامعه جهانی به تبعات اجتماعی پیشرفت های نوین علمی و فناوری افزایش یافت و موجب تشکیل گروه‌های اخلاق علم و فناوری در سطوح ملی، منطقه ای و بین‌المللی (از جمله گروه اخلاق علم و فناوری در یونسکو) و صدور اعلامیه (اعلامیه 1975 مجمع عمومی) و تصویب قطعنامه‌ها (قطعنامه 9/1988 کمسیون حقوق بشر سازمان ملل) برای کنترل تبعات اجتماعی چنین پیشرفت هایی شد.
چنین دغدغه هایی در مورد تحول نوین علمی فناوری نانو یا نانوتکنولوژی نیز مطرح می شود. فناوری نانو دانشمندان را قادر می سازد تا اتم ها و مولکول ها را در مقیاس 1 تا 100 نانومتر(یک نانومتر یک میلیونم متر) کنترل و دستکاری کنند. چنین توانایی موجب ساخت موادی می‌شود که می توان به وسیله آنها ابزارها و دستگاه هایی کوچکتر، سبک تر و ارزان تر جهت معالجات سریع و دقیق پزشکی و پردازش سریعتر و حجیم تر اطلاعات و داده‌ها و کاهش آلودگیهای زیست محیطی و هزاران کاربرد دیگر تولید کرد. دانشمندان پیش بینی می‌کنند که با این فناوری می توان خیلی از بیماریهای موجود از جمله سرطان را با نوشیدن آب میوه مورد علاقه خود درمان کرد و یا حتی با مواد نانویی آسانسورهای فضایی و رایانه های مولکولی ساخت.
به هر صورت، فعالیت در این مقیاس از مواد موجب تحولی اساسی در بخش‌های گوناگونی از جمله پزشکی (به عنوان مثال تصویربرداری، تشخیص، درمان و پیشگیری )، انرژی ( به عنوان مثال تبدیل و ذخیره انرژی )، الکترونیک ( به عنوان مثال رایانه ها و نمایشگرها)، حفظ، اصلاح و ترمیم محیط زیست و کاربردها و محصولات متنوع دیگر خواهد شد. به عبارتی، این فناوری می‌تواند رفاه بیشتری را به نسبت فناوری های پیش از خود برای جامعه به ارمغان آورد.
از طرفی دیگر، فناوری نانو خطرات و تهدیداتی نیز برای جامعه دارد. تحقیقات تکمیلی در چند سال گذشته نشان داده که محصولات حاصل از فناوری نانو می توانند به علت ناشناخته بودن برخی از ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی مواد در مقیاس نانو خطرات و آثار زیانباری برای سلامت انسان و محیط‌زیست به همراه آورند. به علاوه فناوری نانو می تواند در چرخه‌ی فناوری، قدرت‌های اقتصادی و تشکیلات نظامی تهدیدات جدیدی را علیه صلح و امنیت بین‌المللی و در نهایت حقوق بشر از طریق تولید نسل های جدیدتری از تسلیحات نظامی چون روباتهای سرباز و وسایل جنگی و جاسوسی مینیاتوری، بمب های اتمی، شیمیایی و میکروبی نسل جدید به وجود آورد.
با چنین ویژگی‌هایی که برای فناوری نوین نانو برشمردیم، سئوالات متعددی در مورد اعمال تعهدات حقوق بشری جامعه‌ی بین المللی برای دسترسی به پیشرفتهای نوین علمی و فناوری با کمترین خطرات انسانی مطرح می‌شود: از جمله اینکه فناوری نانو چه آثاری بر روش های جاری حمایت از حقوق بشر دارد؟ و یا اینکه دولتها چگونه می توانند استفاده از این فناوری با کاربردهای علمی فراوانی را با کمترین خطرات و تهدیدات انسانی تضمین کنند؟ آیا برای تضمین سلامتی تحقیق و توسعه فناوری نانو نیاز به تأسیس سازوکارهای جدید حقوق بشری داریم؟
در این پایان نامه نگارنده تلاش نموده تا به این پرسش‌ها از منظر بررسی آثار گوناگون فناوری نانو بر حقوق بشر (و طرح این سئوال اساسی که فناوری نانو چه اثراتی بر روش‌های حمایت از حقوق بشر دارد؟) پاسخ دهد و تبعات اجتماعی فناوری نانو را مورد بررسی قرار دهد.
دانلود متن کامل پایان نامهعنوان: آثار نانوتکنولوژی بر حقوق بشر و آزادی‌های اساسی افرادحجم: 1.45 مگابایت
